Pakeman Basa

Pakeman basa téh nyaéta kekecapan, frasa, klausa, atawa kalimah tina hiji basa anu geus matok jeung unik (pituin atawa asli) anu moal aya dina basa séjén. Dina linguistik (élmu basa) pakeman basa téh nelah disebut idiom. Idiom téh nyaéta basa jeung dialek (rupa-rupa basa) anu pituin (khas/unik) cicirén ti hiji wewengkon, masarakat katut kelompok masarakat, jeung bangsa.

Unsur Basa anu Khas dina Basa Sunda

Dina basa Sunda mah aya sawatara unsur basa anu pituin (khas) dina basa Sunda, di antarana:

1.      tata krama basa Sunda (undak-usuk basa Sunda) di antarana:

       a.       lemes

          ·         lemes ka sorangan (persona I/kecap sulur gaganti jalma kahiji) conto: neda, sirah, wangsul, simkuring, jrrd.

             ·         lemes ka batur (persona II/kecap sulur gaganti jalma kadua)conto: gamparan, anjeun, tuang ibu, tuang rama, jrrd.

             ·         lemes ka batur (persona III/kecap sulur gaganti jalma katilu) conto: ibu, rama, raka, rayi, jrrd

      b.      loma (akrab)

      c.       kasar

2.      kecap khas tina kecap anteuran

Kecap anteuran téh gunana pikeun panganteur kecap pagawéan jeung diteundeunana, sawatara contona di antarana: am emam, belecet lumpat, kuniang hudang, koréjat hudang, jut turun, gék diuk, jung nangtung, jrrd..

3.      kecap khas tina kecap rajékan

Kecap rajékan nyaéta kecap ulang (reduplikasi). Kecap rajékan kabagi jadi opat, nyaéta:

      a.       dwilingga

                  Contona di antarana: imah-imah, barang-barang, méja-méja, jrrd..

            b.      dwiréka

                  Contona di antarana: tulang-taléng, bulak-balik, luak-lieuk, jrrd..

            c.       dwipurwa

                  Contona di antarana: babantu, bongbolong, seuseureud, jrrd..

            d.      trilingga

                  Contona di antarana: blak-blék- blok, trang-tréng-trong, nang-ning-nung, jrrd..

      4.      kecap khas tina kecap panganteb

    Kecap panganteb téh gunana pikeun ngantebkeun babagian kalimah anu dipentingkeun. Ilaharna mah sok diteundeun di tukangeun kecap atawa babagian kalimah, contona: atuh, téh, mah, téa, kétang, heug, seug, sok, kop, baé, waé, boh, jrrd.

Jeung masih aya anu séjénna samodél tina frasa contona:  sabar darana, kembang buruan, héjo tihang, konéng carulang, poék mongkléng, jrrd.. Ilaharna, idiom anu ngarupa frasa mah nyaéta kaasup kana babasan jeung paribasa. Sedengken idiom anu ngarupa klausa jeung kalimah mah ilaharna aya anu kaasup kana kapamalian, kila-kila, cacandran, jeung uga.

• Babasan jeung Paribasa

Babasan jeung paribasa ngarupakeun salah sahiji karya para karuhun jeung bujangga Sunda nu mibanda sistem ajén-inajén saluyu tur teu laas ku mekarna jaman. Babasan jeung paribasa eusina ngandung rupa-rupa maksad enggoning ngahontal kahirupan rahayu, adil, tur panyalindungan dina nyorang robahna/mekarna budaya ti mangsa ka mangsa.

Babasan mah nyaéta ucapan anu geus matok (moal bisa dirobah) jeung miboga harti injeuman atawa harti anu séjén anu lain sabenerna (béda tina harti kamus). Sedengkeun paribasa mah nyaéta ucapan matok saeutik patri anu mangrupa siloka lakuning hirup.

• Kapamalian

Kecap pamali sok dihartikeun larangan karuhun atawa larangan sepuh urang anu maksudna teu meunang ngalakukeun hiji pagawéan lantaran sok aya matakna. Éta larangan téh jadi aturan atawa norma nu kudu diéstokeun ku urang, salaku anggota masarakat Sunda. Upama dilanggar, cenah bakal aya balukarna. Saliwat mah éta alesan téh teu asup akal. Tapi, upama disawang tina kaarifan lokal nu sabenerna mah miboga rasional ogé, lantaran aya patalina jeung étika.

• Kila-kila

Kila-kila téh nyaéta totondén. Ari totondén téh nyaéta tanda-tanda alam kana naon-naon anu bakal lumangsung. Kila-kila teu saukur aya di Tatar Sunda wungkul, namung aya ogé di sakabéh tempat anu masih kénéh percaya kana kila-kila. Jaman ayeuna mah, kila-kila téh geus teu pati dituturkeun sabab ku kamajuan jaman di téhnologi jeung robahna pamikiran ka nu leuwih logis. Tapi, sok sanajan kitu, masih aya sawatar masarakat anu percaya kénéh kana ayana kila-kila boh kila-kila anu dumasar kana ajaran agama boh kila-kila anu dumasar kana kabudayaan karuhun. Malah kiwari mah nelah aya istilah primbon atawa paririmbon (ramalan, itung-itungan poé hadé, jeung totondén kajadian).

• Cacandran

Cacandran téh nyaéta caritaan karuhun nu ngagambarkeun kaayaan nagara jaga atawa dina jaman nu bakal kasorang.

• Uga

Uga atawa ramalan téh geus aya ti baheula mula. Uga lain ukur milik urang Sunda, tapi sélér bangsa séjén ogé aya, ngan béda-béda istilahna. Kecap uga katelah hiji omongan anu eusina mangrupa ramalan yén dina hiji waktu bakal aya kajadian boh nu pikagumbiraeun boh nu pikasusaheun. Ngabuktina ramalan uga teu ukur bisa ditingali ku mata lahir, tapi kudu dibarengan ku pikiran. Mun teu kaalaman ku urang, tangtu jaga ku anak incu urang. Upama aya hiji kajadian anu mirip jeung nu disebutkeun dina uga, sok diaromongkeun “geus tepi kana ugana” atawa “samorong ceuk uga”.